Beschreven wordt hoe een ongezonde levensstijl via 'chronische systemische laaggradige ontstekingen' leidt tot insulineresistentie, het metabool syndroom en uiteindelijk de bijbehorende ziekten, vooral diabetes mellitus type 2, hart- en vaatziekten, bepaalde vormen van kanker, neurodegeneratieve aandoeningen, zwangerschapscomplicaties en vruchtbaarheidsproblemen. De hoge gevoeligheid van Homo sapiens voor de ontwikkeling van insulineresistentie is terug te voeren op de snelle groei van onze hersenen in de afgelopen 2,5 miljoen jaar sinds Homo erectus.
Het volwassen brein verbruikt 25% van ons basaalmetabolisme en staat als orgaan hoog in de energetische hiërarchie. Tijdens niet-hongerende omstandigheden gebruikt ons brein voornamelijk glucose (en lactaat) voor het opwekken van energie. Indien we worden bedreigd door een glucosetekort, zoals tijdens zwangerschap en een infectie, reageren we met een ontstekingsreactie die talrijke metabole aanpassingen veroorzaakt. Er ontstaat een toestand van ‘allostase’, met als doel het bereiken van 'stabiliteit door verandering'. De voornaamste metabole aanpassing ontstaat via insulineresistentie. Dit is een overlevingsstrategie die een functionele herverdeling veroorzaakt van energierijke substraten veroorzaakt, zoals een veranderde glucosehomeostase en serumlipoproteïnesamenstelling (hoog VLDL, small dense dysfunctional HDL en small dense LDL). Hierdoor wordt glucose gespaard voor de hersenen en het immuunsysteem, worden lipiden verzonden naar (de nu insulineresistente) organen, wordt de immuunrespons gemoduleerd en ontstaat actieve remming van het reverse-cholesteroltransport voor het herstel van schade. In tegenstelling tot een infectie hebben we te doen met een anabole en dus niet een katabole situatie.
Met de komst van de landbouwrevolutie (10.000 jaar geleden) en met toenemende snelheid sinds de industriële revolutie (200 jaar geleden), hebben we talrijke valse ‘gevaarsignalen’ in onze leefstijl geïntroduceerd. De chroniciteit van deze veranderingen overtreft onze epigenetische flexibiliteit en veroorzaakt te weinig selectiedruk voor snelle genetische aanpassing via mutatie/selectie. Ze brachten ons naar de allostatische toestand van chronische systemische laaggradige ontsteking. Op den duur leidt dit tot ‘typisch westerse ziekten’ via een evolutionair-geconserveerde band tussen het immuunsysteem en metabolisme.
Mechanistisch veroorzaakt de onderliggende ongezonde levensstijl een disbalans tussen pro- en anti-inflammatoire leefstijlfactoren, die grofweg kunnen worden onderverdeeld in een abnormale voedingssamenstelling, abnormale microbiële flora, onvoldoende fysieke activiteit, chronische stress, onvoldoende slaap en milieuvervuiling (inclusief roken, fijnstof). De hieruit voortvloeiende toestand van allostase werd door de wetenschap gedoopt als de 'menselijke fysiologie', maar vormt in werkelijkheid de basis van de typische westerse ziekten. Door allostase te beschouwen als homeostase zijn talrijke misvattingen ontstaan, zoals de huidige gedachten over cholesterol, verzadigd vet en natrium, en de gunstige effecten van linolzuur, en introduceerde onzekerheden inzake de optimale status van vitamine D en visolievetzuren. Epidemiologische studies en gecontroleerde interventies met enkelvoudige nutriënten hebben sterk bijgedragen aan de verwarring. De evolutionaire geneeskunde voorspelt dat het oplossen van het huidige conflict tussen onze huidige leefstijl en ons oeroude genoom de enige effectieve manier is om tot gezond ouder te worden. Hiervoor dienen we terug te keren naar de po-inflammatoire/anti-inflammatoire balans van het paleolithische tijd, zoals vertaald naar de cultuur van de 21e eeuw.
Prof. dr. Frits A.J. Muskiet, emeritus hoogleraar Pathofysiologie en Klinisch Chemische Analyse
Muskiet studeerde Biochemie aan de RijksUniversiteit Groningen (RuG). In 2000 werd hij benoemd tot hoogleraar Pathofysiologie en Klinische Chemische Analyse bij de Wiskunde & Natuurwetenschappen van de RuG en als Universitair Hoofddocent aan de Faculteit Geneeskunde van het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG). In 2015 ging hij met emeritaat, maar is nog steeds actief. Tot nu toe was hij betrokken bij 30 promoties en hij is (co)auteur van meer dan 270 PubMed geregistreerde publicaties. Frits Muskiet heeft een warme belangstelling voor evolutionaire geneeskunde.