Over het belang van voeding; theorie en casuïstiek
Bij de vraag waar ons immuunsysteem het sterkst op reageert, kijken we vooral naar voeding en micro-organismen.
Voedsel
Voedselallergieën kennen wij in de huisartspraktijk als IgE gemediteerde reacties, oftewel de directe, type 1 reactie die aanleiding kan geven tot systemische reacties als jeuk, urticaria en zelfs anafylactische shock. We kunnen hiervoor een zogenaamde ‘voedselmix’ aanvragen in het lab, waarin een stuk of tien voedingsmiddelen zitten – op aanvraag kunnen we nog naar de reactie op een specifiek voedingsmiddel vragen. Met de vertraagde, type 3 reactie (hierbij wordt meestal gesproken van een voedselintolerantie in plaats van allergie) zijn wij niet bekend en onze laboratoria bieden de mogelijkheid van deze onderzoeken ook niet aan. Toch is dit een interessante optie, die in andere laboratoria wel mogelijk is, zoals de ImuPro-test. Ik heb menigeen kunnen helpen die na lang en tevergeefs zoeken naar de oorzaak van zijn buikklachten eindelijkwist waar hij op reageerde, en zo heel gericht voedingsmiddelen kon elimineren. Wie op welke voeding reageert, wordt waarschijnlijk ten dele bepaald door de genetische aanleg. Voedselintolerantie kan bijdragen aan het ontstaan van een hyperpermeabele darmwand, maar kan ook hierna pas ontstaan, omdat de voeding nu in contact komt met het immuunsysteem in het weefsel en de bloedbaan. Zo kan het voorkomen dat men een tijdlang een bepaald voedingsmiddel niet goed verdraagt, maar dat dit later – als de darmwand weer hersteld is – toch weer geïntroduceerd kan worden.
Micro-organismen
Gram-negatieve bacteriën hebben twee celmembranen, in tegenstelling tot de gram-positieve, die er maar één hebben. Een belangrijk deel van de buitenste celmembraan van de gram-negatieve bacterie bestaat uit lipopolysacchariden (LPS) die een slechte reputatie hebben, omdat ons immuunsysteem er heftig op aanslaat. We noemen deze LPS daarom ook wel endotoxine. Afhankelijk van hoeveel bacteriën er binnendringen, zal de reactie van het immuunsysteem groot of klein zijn. Wanneer de reactie groot is, kan sepsis ontstaan, waardoor mensen levensbedreigend ziek kunnen worden. Uiting van een slechts beperkte reactie (de low grade inflammation) wordt minder snel herkend. Om een voorbeeld te geven van het mogelijke belang hiervan: onderzoeken wezen uit dat obese patiënten – met al dan niet diabetes type 2 – verhoogde concentraties van endotoxines zoals LPS in het bloed hadden. Normaal gesproken – wat eigenlijk betekent: in een gezond lijf – komen micro-organismen slechts minimaal door onze eerste barrières heen. Toch worden er bacteriën en zelfs schimmels in het lichaam aangetroffen op plaatsen waar je die niet zou verwachten, zoals in het brein en zelfs in tumoren, zoals bij borstkanker. Ook de LPS, een deel van de bacteriële celwand dus, blijkt bij gezonde mensen in zeer lage concentraties in het bloed aanwezig te zijn. Ofschoon we er nog niet alles van weten, lijkt het dat de zona occludens, dus het gebied tussen de cellen in, hiervoor een transportroute is. In dat geval is er sprake van een verhoogde permeabiliteit, oftewel leaky gut’. Het transport van bacteriën (en bacterie-onderdelen) door onze barrières heen wordt translocatie genoemd. Waarschijnlijk komt dit altijd in geringe mate voor, dus ook bij gezonde mensen. De reden hiervoor zou kunnen zijn dat het immuunsysteem zich zo kan voorbereiden op grotere aanvallen van indringers. Verhoogde bacteriële translocatie vindt vooral plaats wanneer er sprake is van dysbiose, een aangetaste of verhoogde doorlaatbaarheid van de slijmlaag van de darm en een verstoord immuunsysteem, wat allemaal weer veroorzaakt kan worden door bijvoorbeeld infecties, trauma’s, chronische stress, chronisch gebruik van alcoholen het gebruik van medicijnen (!). Ook tijdens zwangerschap blijkt er meer translocatie plaats te vinden. De functie hiervan is nog niet duidelijk, maar het lijkt aannemelijk dat bacteriële translocatie wellicht ook een rol speelt bij het rijpen van het immuunsysteem van de baby.
Waardoor kan de darm hyperpermeabel worden?
Ofschoon meer onderzoek nodig is om hier met veel zekerheid iets over te zeggen, is het vermeldenswaard dat in verschillende studies, sommige met dieren, andere met mensenaanwijzingen voor deze mogelijke oorzaken zijn gevonden.
Kortom
• De meeste chronische klachten en ziekten zijn geassocieerd met LGI.
• Het is mijn ervaring dat als de patiënt wéét dat er bij zijn chronische klachten een laaggradig ontstekingsbeeld speelt, hij beter gemotiveerd is om samen te kijken naar de mogelijke oorzaken.
• Insulineresistentie, overgewicht, roken, een zittend leven, chronisch gebruik van alcohol, acute en chronische stress, te veel calorieën, voedselallergieën, verstoorde darmflora, toxines en gluten kunnen alle mogelijk bijdragen aan het ontstaan van een laaggradig ontstekingsbeeld.
Drs. Lieneke van de Griendt, huisarts, congresvoorzitter
Van de Griendt studeerde af als arts in 1991 in Rotterdam. Zij vervolgde haar opleiding tot huisarts in Lieden en studeerde daarvoor af in 1995. Na vervolgens enkele jaren gewoond en gewerkt te hebben op Aruba, Bonaire en Curaçao, opende zij in 1999 haar eigen huisartspraktijk in Schiedam, waar zij nog altijd met veel passie en een geweldig team van medewerkers haar vak uitoefent. Sinds enkele jaren verbreedt zij – op een functionele manier – haar kijk op gezondheid en ziekte, waardoor haar liefde voor de geneeskunde een nieuwe impuls heeft gekregen.